1910eko apustua: Donostiako bi baserritar, Orioko arraunlari bakar baten aurka

Zein urtetan gertatu zen zehazki ez dakigun arren, badakigu 1910 urte inguruan gertatu zela orain kontatuko dizuedan apustu kurioso hau. Protagonistak: Donostiako bi baserritar (aietearrak, hain justu) eta Orioko arraunlari entzutetsu bat.

Antonio Zavalak AUSPOA Bilduman argitaratutako Estropadak Bertsotan(*) liburuan aurkitu dugu gertaera hau, azalpen batzuk ematen baititu Fermin Imaz bertsolari donostiarraren bertso batzuetan narratzen dena hobeto ulertzeko. Eta, dudarik gabe nik baino askoz grazia handiagoarekin egiten duenez kontakizuna, hobe dut besterik ez esan eta hitza Zavala jaunari berari eman:

"1910 urte inguruan ba omen zan Orion izengoitiz Aundiya edo Orioko Aundiya esaten zioten gizon sendo bikain bat, itxasoan makinista ibiltzen zana, Orion garai artan zan arraunlaririk onena.

Aundiya onek apustua egin zuan Aiete aldeko bi baserritarren kontra, Orioko barratik Donostiraiño, sei milla guzira, arraunketan batelean. Baserritar oiek pasaitar batzuekin prestatu omen ziran.
Estropada asi eta Aundiya aurretik jarri zan. Bi minutu baiño geiagoko aldea artu zien baserritarrei. Auek indarra bai ugari, baiña trebetasunik ez. Itxura gabeko arraunketan zijoazen.
Orduan, Pasaiko maixu oiek, albotik zijoazen baporetik, oiu egin zieten:

-Motellek, zuzen joatea naikoa dezute! Jarri baporearen ondoan eta segi oni lasai! Baiña zuzen! Zuzen!

Baita ala egin ere baserritarrak, eta alderatzen asi eta bai aurreratu ere oriotarrari. Alde aundiaz irabazi zioten.

Gertaera ontaz bertsoak jarri zituan Donostiako Fermin Imaz bertsolariak. Ez degu papera iñon ere arkitu. Emen eskeintzen ditugun bertsoak bertako mariñel zaarrei -Inazio Aizpuru, Inazio Karril eta abar- zor dizkiegu. Baita eman ditugun argibideak ere."

Bakarra bikotearen aurkako estropada

1. Bertso batzuek ateratzeko, jaunak, izan det asmua, orain baño leenagotikan artua neukan planua; batzuentzako poztasuna da, bestientzako damua; tokatzen ez dan arrazoyikan publikatzera ez nua, gure Jainkuak eman deidala entendimentu sanua.

2. Gauzak pasatu diran bezela, kristauak, nai ditut konta; arraunian asi ziraden beatzi t'erdiyak jota; ango jendien burlak orduan brankan gañera iyota, esanaz: «Eman akiyozute erremolkeko txikota, oiek emendik Donostiyara ez dituk iritxiko ta».

3. Oiek ez-ezik bestiak ere oituak burla egiten, bañan ez dakit pertsonarikan errespetatzen dakiten; bañan orrela oinperatzia zer pena ematen duten, etzuten asko pentsatzen baño inbentzible ziran irten, ...................... ......................

4. Gizon galanta izanagatik ez da jeniyoz ustela, andik onuntza olako markik etzun egingo bestela; bañan berriz e bikuarekin fiyatu ez ditezela, sei milla eta piko badaude esaten duten bezela, gizon bakarra probatutzeko uste det naikua zala.

Badugu estropada bitxi horren beste erreferentzia bat. Izan ere, Fabian Loidi apaizak, bere Oriotarrak poeman (**), bertso batzuk eskaini baitzizkion Orioko Aundiari. Bertso horietan aipatzen den desafioa Fermin Imazek kontatutakoa berbera bada, aipatzekoa da hemen ez direla bi baserritar donostiar agertzen oriotar handiaren aurka, Erdozia donostiarra eta Artzak pasaitarra baizik. Harritzekoa da Antonio Zavalak izandako informatzaile zuzenek horrelako datu bat gaizki ematea, eta agian antzeko beste apustu bat zela pentsa liteke. Baina tira, estropada bera izan edo ez izan, horra bertsoak:

Orioko aundia

1. Orio degu gizon bikaiñak sortu dituan erria. Bi metro luze, indar biziko zan Oribarko Aundia. Palanka-beso, gerri biguna, erraldoi arraunlaria. Aren indarrak ikaratu zun Kantabri-kosta guzia.

2. Arraun-lanean danak ausita etsairik gabe gelditu, neurriz kanpoko borrokaria, gizonak ezin garaitu. Itxas-olatu aundiak ere ezin zioten jarraitu. Aren garaian batel-estropak erabat ziran amaitu.

3. Erraldoi ori menderatzeko baziran asmo zorrotzak; bear zirala iru gizonen beso, gerri ta biotzak. Agertu ziran indar aundiko bi arraunlari batentzat: Donostiako Erdozia ta bestea Pasaiko Artzak.

4. Oriotikan Donostiraiño eratu zuten borroka. Zubi aurretik abitu ziran arraun-indarrez orroka, Aundi bakarrak bide erdiraiño erakutsi zien popa, azkenik larri ontzi bikoak irabazi zun estropa.

(Argazkia: Aieteko Munto baserri ezaguna, gaur egun tamalez erortzear dagoena).
(*) ZAVALA, A: Estropadak bertsotan, AUSPOA Bilduma, Sendoa, Oiartzun, 2003.
(**) LOIDI, F: Esku-azalak, Colección Olerti., 1962